Đây là tập hợp những nghiên cứu của Phú Nepal về các lễ hội ở Nepal sau 9 năm trải nghiệm nơi ấy. Hy vọng sách sẽ sớm ra mắt các bạn để giúp mọi người càng thêm yêu một đất nước xinh đẹp thuần hậu. Xin trích đăng một số phần của tập biên khảo này.
_____________
Tựa
Có lẽ hiếm có vùng đất nào lễ hội liên miên bất tuyệt như ở
Thung Lũng Kathmandu mà tên gọi thời cổ đại là Nepal Mandala, mỗi năm có thể
đến nửa vạn lễ hội lớn nhỏ. Người ta ước tính hầu như mỗi ngày đều có ít nhất
vài lễ hội nào đó của công đồng dân cư cỡ xóm/ấp, tuần nào cũng có ít nhất chục
lễ hội cấp phường xã và tháng nào cũng có lễ hội cỡ quốc gia.
Suốt dọc dài lịch sử, Thung Lũng Kathmandu luôn giữ vai trò
trung tâm văn hoá, chính trị, kinh tế của quốc gia ngày nay gọi là Nepal, cái
tên vốn xưa kia dùng để chỉ riêng Thung Lũng Kathmandu. Trong thời hiện đại, Kathmandu lại càng phát huy vai trò trung tâm của mình:
quảng trường Tundikhel là nơi để các cộng đồng dân tộc tổ chức các lễ hội (Tết)
đặc sắc của tộc mình. Với hơn 50 dân
tộc, trong đó có gần chục tộc lớn, lễ tết của các dân tộc hầu như diễn ra quanh
năm suốt tháng. Người ta có thể chỉ quẩn quanh ở Kathmandu, không cần trèo đèo
lội suối đến các vùng sơn cùng thuỷ tận dọc theo dãy Himalaya cũng có thể chứng
kiến đủ các lễ tết của các tộc người trong biên giới Nepal.
Về mặt xã hội học, quan sát-tham dự các lễ hội/tết của các
tộc người trên một đất nước giúp chúng ta có một cảm nhận rõ nét về hồn tính
của đất nước đó. Không gì tốt hơn để có thể thấu hiểu HẠNH PHÚC-NIỀM VUI –
những thứ tạo nên sức sống của một tộc người- bằng cách tham dự, chiêm nghiệm
các lễ hội của tộc người ấy. Người ta không thể thấu hiểu Hồn Việt nếu chưa
trải nghiệm qua Tết Nguyên Đán. Cũng thế, người ta không thể cảm nhận Hồn Nepal nếu chưa trải nghiệm ít nhất vài ba lễ hội
như: Dashain (Tết Nepal),
Diwali (Tết Ấn Độ), Gunla (Lễ Vu-lan), Holi (Lễ hội Đón Mùa Xuân) …ở Kathmandu.
Về mặt tôn giáo, tín ngưỡng, lễ hội ở Nepal thể hiện rõ nét
tính giao thoa giữa Hindu và Phật giáo- một đặc trưng của đời sống tinh thần ở
Thung lũng Kathmandu. Sự gần gũi của Mật tông Hindu (Tantric) và Mật tông Phật
giáo (Vajrayana) cũng như lý tưởng chung sống hài hoà giữa các chúng sinh đã
làm cho sự phân biệt rạch ròi đâu là yếu tố Hindu đâu là yếu tố Phật giáo trong
lễ hội, đền chùa, sinh hoạt hàng ngày… thật khó khăn; mặc dù người ta vẫn có
thể chỉ ra cái nào thuộc về tôn giáo nào. Vì thế, không hề bất ngờ khi thấy các
lễ hội ở Thung lũng Kathmandu lúc nào cũng
đông nghịt người tham dự bất kể họ thuộc tôn giáo nào. Với người Nepal nói chung và người ở Thung lũng Kathmandu nói riêng, lễ hội là dịp để mọi người chia sẻ
niềm vui, phúc lành với nhau bất kể họ tôn thờ vị thần, phật nào. Đỉnh cao của
sự hài hoà tôn giáo ở Thung Lũng Katmandu chính là phong tục thờ phượng Thánh
Nữ Đồng Trinh Kumari – một nữ thần tối cao của Hindu giáo trong hình hài một cô
gái Sakya (Thích-ca) thuộc về dòng tộc cao nhất Phật giáo. Do vậy, 3 lễ hội
quan trọng nhất ở Thung lũng Kathmandu đều gắn
liền với sự xuất hiện cũng như giữ vai trò chính yếu nhất trong lễ hội ấy của
Thánh nữ Kumari. Đó là các lễ hội Bisket Jatra của thành phố cổ Bhaktapur,
Machhendranath Jatra của thành phố cổ Patan và Indra Jatra của thành phố cổ Basantapur
(Kathmandu). Trong đó, riêng Machhendranath Jatra có tuổi đời xưa nhất, kéo dài
nhất (1 tháng) và được xem là lễ hội Phật giáo. Hai lễ hội còn lại được xem là
lễ hội Hindu mặc dù trong nghi thức hành lễ có sự xuất hiện của các thầy tư tế
Phật giáo, có xen những nghi thức Phật giáo trong lúc hành lễ và người Phật
giáo đi dự hội có tỷ lệ không ít.
 |
| Rước Thánh Nữ Kumari tham dự lễ hội |
Một đặc trưng của lễ
hội Nepal
là sắc màu và ẩm thực. Lễ hội Nepal
hào phóng đãi đằng người dự hội tất cả màu sắc mà nó có được. Sự sặc sỡ của các
lễ hội và trang phục của người đi dự hội có thể làm cho người lần đầu tiên
chứng kiến hoa cả mắt nhưng càng ngắm càng yêu. Ẩm thực cũng vậy. Mỗi lễ hội
thường đi cùng với một loại vật thực chính, có những lễ hội chỉ để tôn vinh một
loại bánh đặc biệt chỉ làm vào đúng dịp ấy như Yomari Punima của tộc người
Newar ở Kathmandu. Các đặc trưng này có lẽ
xuất phát từ đặc điểm của Nepal:
nước nông nghiệp. Là một nước nông nghiệp, vì thế các lễ hội của Nepal hầu hết
đi theo các mùa khí hậu và thời vụ đồng áng. Trải dài quanh năm giống như các
sản vật nông nghiệp mùa nào thức ấy là các lễ hội đáp ứng cho các nhu cầu cấp
thiết của sinh hoạt hàng ngày và đồng áng. Khi mùa đông lạnh lẽo u tối vừa tan,
người ta có ngay lễ hội Holi tưng bừng sắc màu để chào đón nắng xuân. Khi cái
nóng mùa hạ lên tới cực điểm và để bắt đầu vụ mùa mới, người ta có lễ hội
Macchendranath Jatra để cầu mưa thuận gió hoà. Khi trời đã sang Thu, mùa đẹp
nhất trong năm ở Nepal,
và cũng là khi vụ thu hoạch đã kết thúc, người ta hứng khởi rộn ràng “ăn Tết”
Dashain kéo dài từ 9 ngày đến nửa tháng. Khi những cơn gió Đông lạnh lẽo bắt
đầu luồn vào các ngõ ngách của những căn nhà nhỏ hẹp, người Kathmandu lại cùng
nhau chia sẻ những chiếc bánh Yomari thơm ngon với nhau như là sẻ chia sự no ấm
cùng nhau trong khi người vùng Tearai giáp biên giới Ấn Độ lại có lễ hội đón
chào mặt trời mọc như là sự khẩn cầu hơi ấm và sự bảo vệ của Thần Mặt trời
Surya trước những ngày Đông lạnh giá đang lừng lững kéo về.
Nếu như các nơi khác
đo đạc thời gian bằng nhịp mùa đi, bằng tháng ngày thoi đưa thì người Nepal đong
đếm chúng bằng các lễ hội miên man bất tận. Điều đó thật tự nhiên ở đất nước
được mệnh danh là “nơi số lượng đền chùa nhiều hơn nhà ở và thần linh nhiều hơn
dân số”.
MỤC LỤC
- Lễ hội Shree Panchami
- Lễ hội Maha Shivaratri
- Lễ hội Holi
- Lễ hội Ghode Jatra and Pishach Chaturdashi
- Nepali New Year
- Lễ hội Mahatirtha
- Lễ Phật đản Buddha Jayanti
- Lễ hội Bisket Jatra
- Lễ hội Machhendranath Jatra
- Lễ hội Ghantakarna
- Lễ hội Nag Panchami
- Lễ hội Janai Purnima
- Lễ hội Gai Jatra
- Lễ hội Teej
- Lễ hội Indra Jatra
- Tết Nepal Vijaya Dashami
- Tết India Tihar
- Lễ hội Chhatha
- Lễ hội Yomari Purnima
- Tết của các tộc người bên ngoài Thung Lũng Kathmandu